Voedselbos als verdienmodel voor het eerst doorgelicht
Voedselbossen kunnen een rendabele bedrijfstak zijn voor Vlaamse landbouwers. Dat blijkt uit de eerste bedrijfseconomische doorrekening van een fictief maar realistisch voedselbos van 0,8 ha, samengevat in een handige factsheet. Het is economisch interessant als voedselbosbouwer om een deel van de afzet via zelfpluk te organiseren, workshops of rondleidingen te geven en zowel verse als verwerkte producten te verkopen. Het loont bovendien om sommige arbeid uit te besteden en bij de Vlaamse overheid subsidies aan te vragen. Dat laatste kan een landbouwer een besparing tot bijna 30% van de totale investeringskost opleveren. Dat zijn enkele opvallende conclusies uit de studie van het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO).
De doorrekening past in een reeks vergelijkbare casestudies voor diverse agroforestry systemen. Ze werden ontwikkeld in het kader van het VLAIO-onderzoeksproject Agroforestry 2025 en de Operationele Groep FoodForward. Van FoodForward is ook het eindrapport klaar, een handig draaiboek met o.a. een overzicht van de relevante wetgeving en huidige, wetenschappelijke stand van zaken.
Helena Tavernier (ILVO): “Dit is de eerste keer dat er inzicht komt in de kosten en baten van een voedselbos en dat alle relevante kennis en wetgeving helder bij elkaar wordt gezet. Beide documenten vormen een handige leidraad voor landbouwers die overwegen om te starten met een voedselbos.”
Voedselbossen in Vlaanderen: niche, maar interesse stijgt
Voedselbossen kunnen naast voedsel ook andere ecosysteemdiensten leveren zoals biodiversiteit, koolstofopslag, waterbeheer, afkoeling en beleving. Het exacte areaal en het aantal landbouwers dat al aan de slag is met voedselbossen is moeilijk te bepalen, maar het is duidelijk nog een niche in Vlaanderen. Een masterproef aan de UGent bij een steekproef van 21 Vlaamse voedselbossen stelde vast dat de helft pas is aangelegd tussen 2015 en 2020 en dus nog zeer jong is. Meer dan de helft is ook kleiner dan een halve hectare en slechts 2 voedselbossen kon op het moment van de studie al een volwaardig inkomen opleveren.
De casestudie
Omdat gebrek aan inzicht in de kosten en baten een groot obstakel vormt voor geïnteresseerde landbouwers, voerde ILVO een bedrijfseconomische doorrekening uit van een fictief maar realistisch voedselbos. De casestudie is grotendeels gebaseerd op de experimentele site van het Eetbos Deinze en gaat uit van een omzetting van 0,8 ha grasland naar voedselbos. De concrete invulling en afzetmogelijkheden werden bepaald in samenspraak met drie Vlaamse voedselbosboeren en onderzoekers, om het zo realistisch mogelijk te maken. De doorrekening is louter financieel en houdt geen rekening met afschrijvingen. Het gaat bovendien uit van professionele landbouwers die een deel van hun bedrijf omschakelen en dus geen extra grond of grote landbouwmachines moeten pachten of aankopen.
Cijfers over arbeidstijd en opbrengst van de struiken en bomen zijn de grootste onzekerheid in het rekenmodel. Sarah Carton (ILVO): “Niet alleen vanwege het feit dat weinig voedselbossen volwassen zijn, maar ook omdat het een flinke tijdsinvestering vraagt van de voedselbosboeren om de opbrengst van hun houtachtige gewassen en hun arbeidsuren exact te meten. Gelukkig hebben we in FoodForward input gekregen van drie Vlaamse voedselbosboeren en konden we gebruikmaken van bestaande rekenmodellen om zo alsnog tot realistische inschattingen te komen.”
Factsheet biedt inspiratie voor bedrijfskeuzes
De doorrekening biedt inzicht in welke factoren invloed hebben op de rendabiliteit. Enkele opvallende resultaten:
- Naast de aanplant van een 1000-tal bomen en struiken is het bouwen en inrichten van een hoevewinkel een aanzienlijke investering. Toch is het waardevol om die winkel te hebben, voor verkoop van niet alleen verse maar ook verwerkte, langer houdbare producten. Hierdoor kan het hele jaar door verkocht worden, i.p.v. alleen tijdens de oogstperiode.
- Rekening houden met de aanplant- en onderhoudssubsidies van de Vlaamse overheid bij het plannen en de aanleg van een voedselbos, loont. In de casestudie kwam dit neer op een korting van bijna 30% van de totale investeringskost.
- Sommige arbeid wordt bewust uitbesteed, zoals de aanplant door een loonwerker en de verkoop en het poetsen van de winkel door een jobstudent. In sommige gevallen kan het interessant zijn om de oogst door klanten uit te laten voeren (zelfpluk).
- Naast de verkoop van vruchten en verwerkte producten haalt het fictieve voedselbos inkomsten uit workshops en educatieve rondleidingen. Dat levert vaak ook nieuwe klanten voor de zelfpluk of hoevewinkel op. Workshops en rondleidingen vragen wel een extra tijdsinvestering en vaardigheden van de landbouwer.
Meer info en details: Factsheet Voedselbossen
FoodForward eindrapport: degelijk naslagwerk
Het ‘draaiboek voor voedselbossen in de landbouw’ is het eerste document voor Vlaanderen dat de mogelijkheden van voedselbossen voor landbouwers exploreert. Het biedt een snelle blik op lopende initiatieven en relevante wetgeving in Vlaanderen, geeft een stand van zaken van de wetenschappelijke kennis en maakt de theorie tastbaar aan de hand van enkele reële ontwerpcases. Ook in dit werk komen verdienmodellen aan bod. FoodForward was een Operationele Groep waarin ILVO, HOGENT, BOS+, Food Forest Institute, Forest Farm, Eetbos Deinze, De Woudezel en Het Polderveld zochten naar handvaten om voedselbossen als alternatief verdienmodel voor landbouw te faciliteren.
Meer factsheets en economische tools
In het VLAIO-project Agroforestry 2025 mikken de partners van het Consortium Agroforestry Vlaanderen op het verhogen van de toepasbaarheid van agroforestry systemen zoals voedselbossen, o.a. door haalbare financierings- en verdienmodellen te ontwikkelen. Het project zit in zijn laatste fase en lanceert de komende maanden meer factsheets. Vanaf mei zal ook de tool INTACT online komen waarmee landbouwers zelf een kosten-baten analyse van hun plan kunnen doorvoeren. Alle beslissingsondersteunende tools van het Consortium zijn te vinden op de Agroforestry Planner.
Sarah Carton
Helena Tavernier
