VLIZ en ILVO zenderen haaien in de Noordzee om ze beter te beschermen

Het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) en het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO) intensiveren het onderzoek naar haaien in het Belgische deel van de Noordzee. Door meer individuele dieren te voorzien van zenders (telemetrie) brengen de instituten in kaart waar en wanneer verschillende soorten voorkomen en welke leefgebieden ze verkiezen. De nieuwe kennis moet gericht beheer en bescherming mogelijk maken. Bijzonder is dat VLIZ en ILVO voor dit haaienproject ook de hulp van burgers inroepen.

Haaien zoals hondshaai, gevlekte gladde haai en zelfs de imposante reuzenhaai komen van nature voor in onze Noordzee. Dat is goed nieuws, want haaien zijn belangrijke sleutel- en indicatorsoorten die helpen het mariene ecosysteem gezond te houden. Ze houden bijvoorbeeld de populaties van prooidieren in evenwicht en verwijderen zieke of verzwakte individuen. Tegelijk zijn haaien kwetsbaar: ze groeien traag, worden laat volwassen en krijgen relatief weinig jongen. Druk door visserij en achteruitgang van leefgebieden kan dan ook snel zware gevolgen hebben.

Wat we vandaag al weten

Uit recente waarnemingen blijkt dat sommige soorten, zoals de hondshaai en de gevlekte gladde haai, vaker voorkomen dan vroeger. Waarom dat precies zo is, weten de onderzoekers nog niet met zekerheid – mogelijk spelen temperatuur, voedsel of veranderde visserijdruk een rol. De gegevens van VLIZ en ILVO tonen aan dat hondshaai wijdverspreid voorkomt over het Belgische deel van de Noordzee en het hele jaar door aanwezig is. Gevlekte gladde haai daarentegen blijft vooral dicht bij de kust en vertoont een duidelijk seizoenspatroon: deze soort wordt vooral waargenomen van de vroege zomer tot in de herfst. Dankzij eerder verzamelde zendergegevens weten we dat sommige van de haaien in de winter afzakken naar Het Kanaal – een eerste aanwijzing dat ze een ruimer trekgebied gebruiken dan tot nu toe werd aangenomen.

Kennisgaten dichten met telemetrie

Hoewel haaien belangrijk zijn, is nog relatief weinig bekend over hun aanwezigheid en leefwijze bij ons. Welke soorten zijn er aanwezig? En waar en wanneer komen die voor? Welke leefomgevingen zijn belangrijk? Zijn er voldoende kraamkamers aanwezig? Met telemetrie-onderzoek – waarbij kleine zenders bij de vissen worden ingeplant – volgt VLIZ, in samenwerking met ILVO en internationale partnerinstellingen, de bewegingen van individuele dieren. Zo ontstaat een fijnmazig beeld van waar en wanneer die haaien aanwezig zijn en in welk type habitat, een fundament voor doeltreffende maatregelen.

“Telemetrie geeft ons letterlijk de routekaart van een haai,” zegt Jan Reubens, onderzoeker bij VLIZ en gespecialiseerd in het trekgedrag van vissen. “We leren wanneer soorten langskomen, welke zones ze mijden of net opzoeken en hoe dat samenhangt met temperatuur, bodemtype of voedsel. Die kennis is onmisbaar om kwetsbare levensfasen en gebieden beter te beschermen.”

Tot nog toe zijn al 96 gevlekte gladde haaien en 44 hondshaaien uitgerust met een zender.

Breed instrumentarium: van echo’s tot video en DNA

Naast zenderonderzoek zetten VLIZ en ILVO, in samenwerking met het Instituut voor Natuurwetenschappen (INS), een pakket aanvullende technieken in om zo meer te weten te komen over haaien in de Noordzee. Via ultrasound (echo) wordt niet-invasief nagegaan hoeveel eieren of jongen de vrouwtjes dragen en in welk ontwikkelingsstadium die zich bevinden. Met onderwatercamera’s en lokaas (BRUVs of ‘baited-remote underwater video’s’) documenteren de onderzoekers haaien die zich moeilijk laten zien in traditionele vangstgegevens. Via swabs van de cloaca en monsters van het vinweefsel verzamelen de onderzoekers DNA om inzichten te krijgen in het dieet en populatiesamenstelling. En de analyse van omgevingsDNA (eDNA) uit zeewater geeft op een niet-invasieve manier bijkomende informatie over verspreiding en voorkomen van de verschillende soorten. Al deze methoden samen onthullen informatie over de aanwezigheid, het gedrag, de voortplanting en de ecologische rol van haaien.

Burgerhulp gevraagd: speur mee naar zenders

Breng je al eens een bezoek aan zee? Wees dan alert tijdens je strandwandelingen. Zenders kunnen, al dan niet na overlijden van de haai, loskomen en vervolgens aanspoelen. Elk gevonden zendertje kan belangrijke gegevens leveren aan de wetenschap. Breng je gevonden zender binnen bij het VLIZ, ontvang een vergoeding van €30 of een t-shirt uit de Sea & Science collectie van het VLIZ en draag rechtstreeks bij aan het onderzoek.

Dit onderzoek wordt gefinancierd door:

Perscontact