Studie rond hittestress bij varkens mondt uit in hitteplan

25 juni 2025

Eenvoudige ingrepen zoals meer ruimte per varken, antioxidanten in het voeder, vernevelsystemen en extra ventilatoren in de stal verlichten de negatieve effecten van hittestress bij vleesvarkens tijdens hete zomers. Dit toont het doctoraatsonderzoek van Lotte De Prekel (UGent – ILVO): “Zoek bij aanhoudende hitte in een varkensstal niet naar hét ene wondermiddel. Het is de combinatie van meerdere kleine managementmaatregelen die een groot verschil voor de dieren kunnen maken”.
De varkenssector was vragende partij om een reeks relatief haalbare maatregelen te laten testen tijdens natuurlijke zomers en tijdens gecontroleerde ‘hittegolven’ in de stal.
Het doctoraatswerk van De Prekel, aangevuld met bevindingen uit het COOLPIGS project en literatuuronderzoek, hebben geleid tot aanbevelingen die zijn samengevat in een praktisch hitteplan voor de varkenshouder. De varkenssector is nu de eerste dierlijke sector in Vlaanderen met een dergelijk hitteplan.

Stress vanaf 24°C maar verschillen tussen varkens

In het doctoraat werden ruim 9000 individuele vleesvarkens geobserveerd. Bij alle dieren stelde de onderzoeker beginnende tekenen van hittestress vast, vanaf staltemperaturen tussen 24° en 27°C, temperaturen die in de zomer vlot gehaald worden.

Maar niet alle varkens blijken even gevoelig voor hitte. Vooral de gecastreerde mannelijke, zwaardere (>100kg) dieren zijn gevoeliger en reageren al bij 24°C. Tijdens het oplopen van de temperaturen naar 27° verhoogt de ademhalingsfrequentie bij alle dieren. Varkenslijnen geselecteerd op groeisnelheid (minder spieraanzet) zijn beter bestand tegen hitte dan lijnen geselecteerd op karkaskwaliteit.

Bij zeugen is er het meest risico op hittestress in de kraamstal, tijdens het werpen en wanneer ze melk produceren voor hun biggen.

Lotte De Prekel: “Hittestress is een toestand waarbij het lichaam zijn temperatuur niet langer op peil kan houden. Het probleem duikt steeds vaker op bij landbouwdieren wegens de wereldwijd toenemende temperaturen. Varkens worden voornamelijk in stallen gehouden en zijn extra kwetsbaar voor hitte omdat ze amper kunnen zweten. Net als mensen moeten ze hun lichaamstemperatuur zo constant mogelijk trachten te houden. Wanneer hun omgeving te warm is – zeker samen met een hoge luchtvochtigheid – kunnen ze hun overtollige warmte moeilijk kwijt. Ze gaan hijgen en zoeken koelere plekjes op in het hok.”

Wanneer ze onvoldoende kunnen afkoelen, eten ze minder, groeien ze trager en kan hun immuunsysteem verzwakken. Hittestress heeft dus niet enkel een negatief effect op hun welzijn, maar ook op hun gezondheid en groeiprestaties.

Wetenschappelijk onderbouwde, effectieve hittemaatregelen

Een combinatie van kleine ingrepen kan al een groot verschil maken, zeker voor bedrijven waar de basisomstandigheden niet optimaal zijn.

Meer ruimte per varken

Minder vleesvarkens per hok zorgt voor een grotere afstand tussen hokgenoten en meer ruimte om op de koude vloer te liggen. Hierdoor koelen ze beter af tijdens warme periodes.

Bij 25% meer ruimte (van 0,8m² naar 1m²) stijgt hun lichaamstemperatuur minder bij een hittegolf (+0,1°C i.p.v. +0,2°C). Dit verschil lijkt miniem, maar in de proefstal zitten groepen met verschillende dichtheden in hetzelfde compartiment. Als het aantal varkens in alle hokken daalt, vergroot dit verkoelende effect verder, want de dieren zijn zelf ook een warmtebron. Als de ruimte per varken verder vergroot met 50% (naar 1,2m²) stijgt ook hun groei met 75 gram per dag.

Antioxidanten in het voeder

Net zoals mensen eten varkens minder tijdens warme dagen om interne warmteproductie door verteringsprocessen te remmen. Eiwitten verteren creëert de meeste lichaamswarmte maar de proef met een vet- en energierijk voeder en lager eiwitgehalte gaf geen verbetering.

Antioxidanten kunnen door hittestress veroorzaakte celschade in het spijsverteringsstelsel verminderen, zo blijkt uit proeven. Toevoeging van de antioxidanten vitamine E, vitamine C en organisch selenium aan het voer zorgt dat de varkens bij dezelfde voederopname zelfs iets meer groeien (+34 g/dag), en dat de vleeskwaliteit verbetert ietsje verbetert.

Lotte De Prekel: “We vinden het toegediende selenium en vitamine E terug in het vlees, wat zelfs een meerwaarde heeft voor de consument. Europese consumenten hebben vaak tekort aan selenium (40 microgram/dag terwijl 60 à 70 microgram/dag aanbevolen wordt). Het eten van 100g van dit vlees met extra selenium zorgt voor een verhoogde inname van 10 microgram/dag. Deze strategie is dus zowel voor mens als dier interessant.”

Lucht afkoelen

Binnen het overkoepelende VLAIO project COOLPIGS testten ILVO en UGent ook staltechnische oplossingen. Hogedrukverneveling verlaagt de staltemperatuur met 2,5°C en zorgt ervoor dat de varkens rustiger ademen (ademhalingsfrequentie daalt met 8%).

Voor zeugen in de kraamstal zorgt betere luchtmenging via extra ventilatoren voor verkoeling: ook hier zien we een duidelijke daling van hun ademhalingsfrequentie met 14%.

Het is bovendien belangrijk om de lucht die via de luchtinlaat de stal binnenkomt zo koel mogelijk te houden. Een luchtinlaat aan de schaduwzijde zorgt dat de temperatuur van de binnengebrachte lucht daalt met 6°C. Is zon niet te vermijden, dan kan de landbouwer zelf schaduw maken met een afdak, schutting of beplanting.

Hitteplan voor de varkenshouderij, met VLIF steun

De varkenssector formuleerde al enige tijd zijn kennisbehoefte rond concrete werkzame maatregelen om hittestress bij varkens te kunnen aanpakken. De onderzoeksresultaten van het doctoraat en het COOLPIGS project zijn dan ook, samen met resultaten uit literatuuronderzoek, overzichtelijk gebundeld in een concreet Hitteplan voor de Vlaamse varkenshouderij. Hiermee krijgen varkenshouders, transporteurs en slachthuizen praktische en economisch haalbare tools om hittestress bij vleesvarkens te verminderen.

Met dit plan is de varkenssector de eerste dierlijke sector in Vlaanderen waarvoor de tot nu toe gekende effectieve hittemaatregelen gebundeld worden. Via de werking van het varkensloket wordt er uitgebreid verspreiding aan gegeven.

VLIF-subsidies ondersteunen de implementatie van maatregelen uit het hitteplan voor de varkenssector. De resultaten van dit onderzoek zijn namelijk opgenomen op de lijst van duurzame en toekomstgerichte bedrijfsinvesteringen van het Vlaams Landbouwinvesteringsfonds (VLIF). Landbouwers kunnen bij het VLIF bijvoorbeeld financiële steun aanvragen voor het plaatsen van extra ventilatoren als maatregel tegen hittestress bij zeugen in hun kraamstal.

Het doctoraat van Lotte De Prekel was onderdeel van het project COOLPIGS gefinancierd door VLAIO (met 10% cofinanciering vanuit de varkenssector) en gecoördineerd door het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO) en de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Gent (UGent). De titel van het doctoraat is ‘Mitigating heat stress in fattening pigs’. De promotoren zijn Dr. Marijke Aluwé (ILVO), Dr. Alice Van den Broeke (ILVO) en Prof Dr. Dominiek Maes (UGent).

Het Doctoraat van Lotte De Prekel werd verdedigd op 19 juni 2025.