Dag van de Wetenschap: Vlaamse Wetenschappelijke Instellingen bundelen hun expertise in een interactieve dag vol natuuronderzoeksweetjes

14 november 2024

Eten we in de toekomst nog bananen? Welke exoten domineren onze waterlopen? En wat vertellen bomen ons over ons verleden? Op 24 november, Dag van de Wetenschap, tonen de Vlaamse Wetenschappelijke Instellingen (VWI’s) op welke manier ze impact hebben op ons dagelijks leven – op wat we eten en de omgeving waarin we leven. Je ontmoet hun wetenschappers en ontdekt hun expertise in de gloednieuwe Groene Ark van Plantentuin Meise, die voor de gelegenheid de hele dag gratis te bezoeken is.

De Vlaamse overheid telt zes bijzondere centra voor onafhankelijk, wetenschappelijk onderzoek. Er is een instituut voor natuur- en bosonderzoek (INBO), landbouw-, visserij- en voedingsonderzoek (ILVO), onderzoek naar de plantenwereld (Plantentuin Meise), naar bouwkundig, archeologisch, landschappelijk en varend onroerend erfgoed (agentschap Onroerend Erfgoed), naar kunst (KMSKA) en naar watersystemen, scheepvaart en de bijbehorende infrastructuur (Waterbouwkundig Laboratorium).

Waar de VWI’s inhoudelijk al samenwerkten, is de Dag van de Wetenschap de eerste keer dat ze de handen ineenslaan om een publieksfestival te organiseren: ‘Ontrafel de strafste geheimen van de natuur’. Van 10.00u tot 17.00u kan je in Plantentuin Meise een selectie van hun onderzoek ontdekken tijdens tal van activiteiten.

Platwormen en invasieve exoten zoeken

Het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) nodigt elke bezoeker uit om een aantal invasieve uitheemse diersoorten te bekijken. Ze vertellen alles over platwormen, klauwkikkers, rivierkreeften en heel wat andere exotische en invasieve beestjes die hier eigenlijk niet thuishoren. Waarom zijn we ze liever kwijt dan rijk? En vormt hun aanwezigheid echt zo een probleem?

Verscholen in de Plantentuin van Meise hangen ook meerdere cameravallen van het INBO. Die filmen alle dieren die voorbijkomen, zowel overdag als 's nachts. Zo kom je als nieuwsgierige bezoeker te weten wat er zoal leeft in de Plantentuin. Fauna-experts leren de beelden te analyseren van de opnames en vertellen iedereen met plezier alles over de cameravallen, de analyse van de beelden en de 'betrapte' diersoorten.

Boom of tijdmachine?

Dendrochronologie, de studie van jaarringen in bomen, maakt het mogelijk om hout nauwkeurig te dateren. Een dendrochronoloog helpt niet alleen bij het vaststellen van de ouderdom van historische houten structuren zoals schepen en gebouwen, maar geeft ook inzicht in klimatologische omstandigheden door de tijd heen. Dit maakt het een waardevol instrument voor zowel archeologie als klimaatonderzoek.

Op Dag van de Wetenschap ga je samen met een dendrochronoloog van het agentschap Onroerend Erfgoed een boom aanboren om zo de leeftijd te bepalen. Natuurlijk kan je zelf ook schijfjes hout onderzoeken onder een microscoop, en zal het agentschap je alles vertellen over deze straffe wetenschap.

Koffie- en bananensoorten proeven

Koffie- en bananenplantages lijden onder ziekten die veroorzaakt worden door klimaatverandering, met grote economische gevolgen. Door hun wilde verwanten te bewaren, zowel in de Groene Ark als in de zadenbank, proberen onderzoekers oplossingen te vinden voor de duurzame verbetering van deze voedingsgewassen. Dat is belangrijk als we in 2050 nog bananen willen eten en koffie willen drinken.

Tijdens Dag van de Wetenschap kan je de onderzoekers in de Groene Ark van Plantentuin Meise zowel voor als achter de schermen honderduit vragen over koffie en bananen en zelfs proeven. Voor kinderen is er de speurtocht in het Plantenpaleis van niemand minder dan kinderboekenschrijfster Mathilda Masters.

Luisteren naar planten in droogtestress

Klimaatverandering brengt ook heel wat uitdagingen voor onze eigen landbouw. Genetische diversiteit in de gewassen die we planten is ook daarvoor het antwoord. Maar welke rassen kunnen het best overleven in extreme weersomstandigheden zoals langdurige droogte? Om dat te kunnen voorspellen, moeten we beter begrijpen hoe planten boven en onder de grond op droogte reageren. ILVO heeft hiervoor een uniek veldlabo met high-tech onderzoeksinfrastructuur in Melle. Een fijnmazig netwerk van elektroden op en onder de grond monitort welke planten het beste water kunnen aanzuigen met hun wortels. Drones met speciale camera’s capteren tegelijk welke planten boven de grond het langst blijven zweten om af te koelen.

Tijdens Dag van de Wetenschap kan je een schaalmodel van het veldlabo bewonderen en zelf proberen te ontcijferen of de planten stress hebben of niet. Hun reacties op de omgeving worden omgezet in een licht- en geluidsspektakel.

Als schepen de lift pakken, wat nemen vissen dan?

Om schepen veilig te laten varen op onze waterlopen, is het nodig om het waterniveau te regelen met stuwen. Om van het ene naar het andere waterniveau te gaan, neemt het schip de lift, ook wel ‘sluis’ genoemd. Maar hoe kunnen vissen dit hoogteparcours afleggen? Ook kan soms energie opgewekt worden uit het verschil in waterniveau.

Op de Dag van de Wetenschap toont het Waterbouwkundig Laboratorium met haar demo sluismodel hoe eerst de rivier bevaarbaar wordt gemaakt, vervolgens schepen kunnen ‘versassen’, vissen vriendelijk gevraagd worden de trap te nemen en als het even kan nog wat groene energie wordt opgewekt.

Vlaamse Wetenschappelijke Instellingen

Het werk van de VWI’s is zowel gericht op fundamenteel onderzoek als op de wetenschappelijke onderbouwing van beleidsbeslissingen door toegepast onderzoek. Op die manier spelen ze een cruciale rol in het tot stand komen, het uitvoeren en het opvolgen van de Vlaamse regelgeving en het beleid voor landbouw, natuurbescherming, watergebonden infrastructuur, kunst en onroerend erfgoed. Dit is ook hoe ze zich onderscheiden van de Vlaamse Strategische Onderzoekscentra imec, VITO, VIB en Flanders Make, en van de Vlaamse universiteiten. Lees meer op de portaalsite van de Vlaamse overheid.